ဖၣ်ရၣ်ဖၢၣ်ထူစံး (တၢ်ကူးဖးထီ)

 
တၢ်လၢ pertussis စံးတၢ်န့ၣ်မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်.

Pertussis န့ၣ်တၢ်ကိးစ့ၢ်ကီးအီၤဒ်တၢ်ကူးဖးထီန့ၣ်လီၤ. အမ့ၢ်၀ဲဒၣ်ပသိၣ်အတၢ်ဘၣ်ကူဘၣ်ဂာ်အနးတခါလၢအကဲထီၣ်ခီဖျိဘဲးထံရံယါန့ၣ်လီၤ. ကဲစ့ၢ်ကီးတၢ်လၢအဘၣ်ကူဘၣ်ဂာ်တၢ်ချ့ဒိၣ်မးတခါဒီးဒုးကဲထီၣ်တၢ်ကူးအါအါကလဲာ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကူးဖးထီန့ၣ်ညီနုၢ်ကဲတၢ်လၢအနးလၢဖိသၣ်ဆံးဆံးဖိတဖၣ်အဂီၢ်မ့ၢ်လၢအကလံၤကျိၤတဖၣ်ဆံးဒိၣ်မးအဃိန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤဒုးကဲထီၣ်တၢ်သံသ့လီၤ.

 
တၢ်ဆါအပနီၣ်တဖၣ်မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်.

Symptoms usually appear about 7 to 10 days after exposure. But symptoms can appear from 4 to 21 days after a person is infected. It is rare but it can take up to 6 weeks to develop symptoms. Some people have milder symptoms, especially if they have been vaccinated.

Symptoms appear in 3 stages:

• အပတီၢ်တၢယံာ်၀ဲဒၣ် 1-2 နွံ-နါအ့ၣ်ထံယွၤ,ကဆဲ,တၢ်ကိၢ်ထီၣ်တဆံးတက့ၢ်,တဘျီတခီၣ်ကူးတစဲးတစဲးန့ၣ်လီၤ. အကလီၤဂာ်ဒ်သိးတၢ်ဘၣ်တမုာ်အသိးသနာ်က့တၢ်ကူးကနးထီၣ်န့ၣ်လီၤ.
• အပတီၢ်ခံယံာ်၀ဲဒၣ် 1-2 လါ-တၢ်ကူးနးဒိၣ်ထီၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကူးလၢအကဲထီၣ်သးန့ၣ်ပိာ်ထွဲထီအသးဒီးတၢ်ကသါသီၣ်ဃံဃံသ့လီၤ. တၢ်ကသါဃံဃံန့ၣ်မ့ၢ်ပှၤတဂၤအံၤဂုာ်ကျဲးစၢးကသါ၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. တဘျီတခီၣ်ပှၤတဂၤအကထီၣ်လါဒီးဘှီးထီၣ်ကဟးမ့တမ့ၢ်တၢ်အီၣ်တဖၣ်လီၤ. တၢ်ဆၢကတီၢ်အဖုၣ်လၢအ၀ဲသ့ၣ်ကအိၣ်ကတီၢ်ကူး၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
• အပတီၢ်သၢန့ၣ်ကယံာ်၀ဲဒၣ်တဘျုးနွံတုၤတဘျုးလါန့ၣ်လီၤ-တၢ်ဘျါက့ၤအပတီၢ်တဖၣ်န့ၣ်အခါဖဲပှၤတဂၤဂ့ၤထီၣ်ကဒါကယီကယီန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကူးန့ၣ်ကဟဲက့ၤကဒါဖဲပှၤတဂၤမ့ၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ကလံၤကျိၤအတၢ်ဆူးတၢ်ဆါတဖၣ်အခါန့ၣ်လီၤ.

 
တၢ်ကီတၢ်ခဲတၢ်မၤတံာ်တာ်လၢအဘၣ်ထွဲဒီးတၢ်ကူးဖးထီန့ၣ်မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်.

တၢ်ကီတၢ်ခဲတၢ်မၤတံာ်တာ်ဘၣ်ထွဲဒီးတၢ်ကူးဖးထီန့ၣ်အါတက့ၢ်ကဲထီၣ်ဒီးဖိသၣ်ဆံးတဖၣ်ဒီးဖိသၣ်သးစၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဆါပနီၣ်တဖၣ်ပာ်ဃုာ်တၢ်ခုၣ်ဘၣ်ပသိၣ်,နၢ်အဒွဲပူၤတၢ်ဘၣ်ကူဘၣ်ဂာ်,အီၣ်အီတၢ်တဘဲလၢၤ,တၢ်မံတၢ်ဂဲၤတံာ်တာ်,မဲာ်ခံးသူလီၤဃံၤ,ထံနိလီၤစှၤလၢနီၢ်ခိအဒွဲပူၤ,တၢ်ထီၣ်,ခိၣ်နူာ်အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဆီတလဲ (encephalopathy),တကသါလၢၤတစိၢ်ဖိဒီးတၢ်သံန့ၣ်လီၤ.

 
ပှၤတဂၤလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ကူးဖးထီဘၣ်ကူဘၣ်ဂာ်တၢ်သ့တုၤလီၤလၢအခါဖဲလဲၣ်.

ပှၤတဂၤလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ကူးဖးထီၣ်မၤဘၣ်ကူဘၣ်ဂာ်တၢ်ဆူပှၤအဂၤတဖၣ်အအိၣ်ဖဲအတၢ်ပနီၣ်ဒ်သိးတၢ်ဘၣ်တမုာ်မ့ၢ်စးထီၣ်အသးအခါန့ၣ်လီၤ. အ၀ဲသ့ၣ်ရၤလီၤတၢ်ဆါအဃၢ်ထီၣ်ဘး 3 နွံဖဲအတၢ်ကူးစးထီၣ်အသး၀ံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. ဖဲပှၤလၢအဘၣ်ကူဘၣ်ဂာ်တၢ်တဂၤမ့ၢ်အီကသံၣ်မၤသံတၢ်ဃၢ်ဘၣ်လီၢ်ဘၣ်စးန့ၣ်,အ၀ဲသ့ၣ်တရၤလီၤတၢ်ဆါအဃၢ်ဖဲမၤန့ၢ်တၢ်ကူစါယါဘျါ 5 သီပှဲၤပှဲၤ၀ံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်ဘၣ်လီၤ.

တၢ်ကူစါမ့ၢ်တၢ်မနုၤလဲၣ်.

ကသံၣ်မၤသံတၢ်ဃၢ်ဒီသဒၢဒီးကူစါတၢ်ကူးဖးထီသ့လီၤ. ကသံၣ်မၤသံတၢ်ဃၢ်လၢတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်အီၤတဖၣ်န့ၣ်ပာ်ဃုာ် azithromycin, erythromycin ဒီး clarithromycin န့ၣ်လီၤ. Trimethoprim sulfamethoxazole န့ၣ်တၢ်သူအီၤသ့စ့ၢ်ကီးလီၤ.

 
ဖဲယဖိမ့တမ့ၢ်ဟံၣ်ဖိဃီဖိလၢအဂၤတဂၤမ့ၢ်အိၣ်ဘၣ်လၢတၢ်ကူးဖးထီအကျါန့ၣ်,ယကြၢးမၤတၢ်မနုၤလဲၣ်.

ကိးဘၣ်နလီၢ်က၀ီၤတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အ၀ဲၤကျိၤ,ကသံၣ်သရၣ်မ့တမ့ၢ်ကသံၣ်ဒၢးလၢတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးအဂီၢ်တက့ၢ်. ဖဲနမ့ၢ်အိၣ်ဘူးဘၣ်ဒီးပှၤတဂၤလၢအဘၣ်ကူဘၣ်ဂာ်ဒီးတၢ်ဆါန့ၣ်,နကဘၣ်တၢ်ဟ့ၣ်လီၤနၤဒီးတၢ်ဆါတမံၤဃီလၢတၢ်သူအီၤလၢတၢ်ကူစါတၢ်ကူးဖးထီအဂီၢ်လီၤ. တၢ်အံၤကမၤစၢၤဒီသဒၢနၤဒီးပှၤအဂၤတဖၣ်လၢတၢ်ကဆူးဆါထီၣ်န့ၣ်လီၤ.

 
ကျိၤကွာ်အဂ့ၤကတၢၢ်လၢတၢ်ကဒီသဒၢတၢ်ကူးဖးထီမ့ၢ်မနုၤလဲၣ်.

The best way to prevent whooping cough is to get vaccinated.

We recommend that all children and adults get a pertussis-containing vaccine.

• ကသံၣ်ဒီသဒၢ pertussis လၢဖိသၣ်ဆံးဒီးဖိသၣ်တဖၣ်အဂီၢ်လၢတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်အီၤလၢတၢ်ကဆဲးအီၤန့ၣ်တၢ်ကိးအမံၤလၢ DTaP န့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤဒီသဒၢဖိသၣ်တဖၣ်လၢအကထီဒါတၢ်ဆူးတၢ်ဆါ 3 ကလုာ်လီၤ- ကိာ်ယူၢ်ဘိညိးတၢ်ဆါ,ခၣ်အ့ၣ်တံၢ်တၢ်ဆါ ဒီးတၢ်ကူးဖးထီ (pertussis) န့ၣ်လီၤ.
• DTaP အကသံၣ်ဆဲးန့ၣ်တၢ်ဟ့ၣ်လီၤဖဲသးနံၣ်အိၣ် 2, 4, ဒီး 6 လါန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ကပၢၤဃာ်တၢ်ဒီသဒၢအဂီၢ်,ကသံၣ်ဆဲးဆူၣ်ထီၣ်န့ၣ်တၢ်ဟ့ၣ်လီၤစ့ၢ်ကီးအီၤဖဲ 15 တုၤ 18 လါဒီး 4 နံၣ်တုၤ 6 နံၣ်န့ၣ်လီၤ.
• ပှၤ 7 နံၣ် တုၤ 10 နံၣ်လၢအတဆဲးဘၣ် DTaP အလၢအပှဲၤတဖၣ်,ကြၢးမၤန့ၢ် Tdap အကသံၣ်ဒီသဒၢလၢအဒီသဒၢထီဒါကိာ်ယူၢ်ဘိညိးတၢ်ဆါ,ခၣ်အ့ၣ်တံၢ်တၢ်ဆါဒီးတၢ်ကူးဖးထီ (pertussis)န့ၣ်လီၤ.
• ဖိသၣ်တချုးလိၣ်ဘိထီၣ်တဖၣ်လဲၤဆူကသံၣ်သရၣ်လၢအ၀ဲသ့ၣ်အညီနုၢ်တၢ်မၤကွၢ်အသးဖဲအိၣ်၀ဲဒၣ် 11 နံၣ်တုၤ 12 နံၣ်တဖၣ်ကြၢးမၤန့ၢ် Tdap အကသံၣ်ဆဲးဆူၣ်ထီၣ်တဖျၢၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲဖိသၣ်တချုးလိၣ်ဘိထီၣ်တဂၤမ့ၢ်တမၤန့ၢ် Tdap ဖဲအသးအိၣ် 11 တုၤ 12 နံၣ်န့ၣ်, အ၀ဲသ့ၣ်ကြၢးဆဲးဒီသဒၢအသးဖဲလၢအလဲၤအိၣ်သကိးအကသံၣ်သရၣ်လၢခံတဘျီအခါန့ၣ်လီၤ.
• သးပှၢ်ခဲလၢာ်လၢအသးအိၣ် 19 ဒီးဆူအဖီခိၣ်လၢတဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဒံး Tdap အကသံၣ်ဒီသဒၢတဖျၢၣ်,လိၣ်ဘၣ်ကသံၣ်ဆဲးဆူၣ်ထီၣ်တဖျၢၣ်လီၤ.
• သးပှၢ်တဖၣ်ကြၢးဆဲး၀ဲဒၣ်တၢ်ခၣ်အ့ၣ်တံၢ်တၢ်ဆါ ဒီးကိာ်ယူၢ်ဘိညိးတၢ်ဆါ(Td) ကသံၣ်ဆဲးဆူၣ်ထီၣ်အနံၣ် 10 တဘျီလီၤ. အ၀ဲသ့ၣ်ကြၢးမၤပှဲၤ Tdap အကသံၣ်ဒီသဒၢလၢကသံၣ်ဆဲးဆူၣ်ထီၣ်ဒီသဒၢတဖျၢၣ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ. Tdap န့ၣ်တၢ်ဟ့ၣ်လီၤအီၤဆိန့ၢ် အနံၣ် 10 တၢ်ဘၢၣ်စၢၤတခါသ့လီၤ.
• တၢ်အံၤအကါဒိၣ်နီၢ်မးလၢသးပှၢ်တဖၣ်ကမၤလီၤတံၢ်အ၀ဲသ့ၣ်ဆဲးဘၣ်ကသံၣ်ဒီသဒၢတဖၣ်လၢအအိၣ်ဒီး pertussis ဖဲအ၀ဲသ့ၣ်မ့ၢ်သူတၢ်ဆၢကတီၢ်ဒီးဖိသၣ်တဖၣ်အခါန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤပာ်ဃုာ်မိၢ်ပၢ်တဖၣ်,ဖံဖုတဖၣ်,ဒီပုၢ်၀ဲၢ်တဖၣ်,ပှၤဟဲကွၢ်ဖိသၣ်တဖၣ်,ဘူးတံၢ်ဒီးတံၤသကိးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
• ပိာ်မုၣ်လၢအဒၢတဖၣ်ကြၢးဒိးန့ၢ်၀ဲဒၣ် Tdap ဖဲအဒၢထီၣ်အပတီၢ်သၢအကတီၢ်လၢအတၢ်ဒၢထီၣ်တဘျီလၢ်လၢ်အဂီၢ်လၢတၢ်ကဟ့ၣ်တၢ်ဒီသဒၢတၢ်ဆါအဂံၢ်ဆူအ၀ဲသ့ၣ်အဖိဆံးအိၣ်ဖျဲၣ်သီတုၤလီၤလၢအဖိအံၤအသးနံၣ်ဒိၣ်ထီၣ်လၢအကစးထီၣ်ဆဲး၀ဲဒၣ်ကသံၣ်ဖဲအသးအိၣ် 2 လါတုၤတစုန့ၣ်လီၤ.
• ပှၤလဲၤက့ၤတၢ်တဖၣ်ကြၢးဆဲးဆူၣ်ထီၣ်အသးဒီးကသံၣ်ဒီသဒၢတဖၣ်လၢအအိၣ်ဒီး pertussis တချုးအ၀ဲသ့ၣ်လဲၤက့ၤတၢ်အခါန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကူးဖးထီၣ်န့ၣ်ကဲထီၣ်အသးလၢဟီၣ်ခိၣ်တၢ်လီၢ်ကိးပူၤဒဲးလီၤ.
• တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အပှၤမၤတၢ်ဖိလၢအထိးဘၣ်အိၣ်ဘူးဒီးပှၤဆါလိၤလိၤတဖၣ်ကြၢးမၤန့ၢ် Tdap အကသံၣ်ဒီသဒၢတဖျၢၣ်ဖဲအမ့ၢ်တဆဲးဘၣ်ဒံးအခါန့ၣ်လီၤ.

လၢပှၤထီၣ်ကၠိတဖၣ်အဂီၢ်တၢ်ကူးဖးထီအကသံၣ်ဒီသဒၢအတၢ်လိၣ်ဘၣ်တဖၣ်မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်.

• ကတီၤဆိကၠိ(မုၢ်ဆါခီတၢ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ်, Head Start, မ့တမ့ၢ်တီၤဘျီကၠိ)-ကသံၣ် 4 ဖျၢၣ်(ဖိးမံလၢသးနံၣ်အဂီၢ်)
• တီၤဖိသၣ်တုၤ 5တီၤ- ကသံၣ် 5 ဖျၢၣ်တဖျၢၣ်,မ့တမ့ၢ် 4 ဖျၢၣ်တဖျၢၣ်ဃုာ်ဒီးကသံၣ် 4 ဖျၢၣ်တဖျၢၣ်န့ၣ်တၢ်ဆဲးအီၤဖဲအသးအိၣ် 4 နံၣ်မ့တမ့ၢ်ဆူအဖီခိၣ်အခါန့ၣ်လီၤ. မ့တမ့ၢ်ကသံၣ် 3 ဖျၢၣ်ဖဲအ၀ဲသ့ၣ်မ့ၢ်စးထီၣ်ဆဲးကသံၣ်တဖၣ်အံၤဖဲအသးအိၣ် 7 နံၣ်မ့တမ့ၢ်ဒိၣ်န့ၢ်အန့ၣ်အခါ
• 6 တီၤတုၤ 12 တီၤ-ကသံၣ် 3 ဖျၢၣ်
• 6 တီၤတုၤ 12 တီၤ- Tdap တဖျၢၣ် (တၢ်လိၣ်ဘၣ်အီၤလၢကၠိဖိလၢအထီၣ် 6 တီၤတုၤ 12 တီၤလၢအပူၤကွံာ်တဆဲးဘၣ် Tdap ဖဲအသးအိၣ် 7 နံၣ်မ့တမ့ၢ်ဒိၣ်န့ၢ်အန့ၣ်တဖၣ်လီၤ)

 
ဖဲယမ့ၢ်တသ့ၣ်ညါလီၤတံၢ်လၢမ့ၢ်ယဆဲးဘၣ်တၢ်ကူးဖးထီၣ်အကသံၣ်ဒီသဒၢဧါန့ၣ်မ့ၢ်ယကြၢးမၤတၢ်မနုၤလဲၣ်.

သမံသမိးဘၣ်ဒီးနကသံၣ်သရၣ်တက့ၢ်. သးစၢ်လိၣ်ဘိမ့တမ့ၢ်ပှၤဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤလၢတအိၣ်ဒီးလံာ်လဲၢ်လၢအစံးအဒိးန့ၢ်ဘၣ် tetanus ဒီး diphtheria (Td) အကသံၣ်ဒီသဒၢအခီၣ်ထံးလၢအစှၤကတၢၢ်အိၣ်၀ဲဒၣ်သၢဖျၢၣ်လၢအတၢ်အိၣ်မူအပူၤန့ၣ်ကြၢးဆဲး၀ဲဒၣ်ကသံၣ်တကရူၢ်အံၤန့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်အခီၣ်ထံးတဖျၢၣ်ကဘၣ်မ့ၢ် Tdap န့ၣ်လီၤ. အအိၣ်တ့ၢ်ခံဖျၢၣ်န့ၣ်ကဘၣ်မ့ၢ် Td အကသံၣ်လၢပှၤသးပှၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

 
ဖဲပမ့ၢ်ကဟးထီၣ်လၢထံကီၢ်အပူၤအခါ,မ့ၢ်ယၤမ့တမ့ၢ်ယဟံၣ်ဖိဃီဖိကြၢးမၤတၢ်မနုၤလၢတၢ်ကဒီသဒၢတၢ်ကူးဖးထီန့ၣ်လဲၣ်.

တၢ်ကူးဖးထီန့ၣ်မ့ၢ်ညီနုၢ်တၢ်မၤသးတခါလၢ United States ဒီးထံကီၢ်လၢအဂုၤအဂၤအါဘ့ၣ်အပူၤလီၤ. မၤလီၤတံၢ်နဲဒၣ်လၢနၤဒီးနဖိတဖၣ်ဆဲးဒီသဒၢနသးအလၢအပှဲၤတချုးလဲၤက့ၤတၢ်အခါန့ၣ်လီၤ.

• ပှၤဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤလၢအသးအိၣ် 19 မ့တမ့ၢ်ပှၤလၢအသးပှၢ်န့ၢ်အန့ၣ်တဖၣ်ကြၢးဆဲး၀ဲဒၣ် Tdap အကသံၣ်ဒီသဒၢထဲတဖျၢၣ်ဧိၤန့ၣ်လီၤ. မၤလီၤတံၢ်ဒီးနကသံၣ်သရၣ်လၢနဆဲးဘၣ်လံကသံၣ်ဒီသဒၢလၢ pertussis အဂီၢ်တက့ၢ်.
• ဖိသၣ်ဆံးတဖၣ်,ဖိသၣ်တဖၣ်ဒီးသးစၢ်လိၣ်ဘိတဖၣ်ကြၢးအိၣ်ဆိးချုးခံလိာ်အသးဒီးတၢ်ဆဲးကသံၣ်ဒီသဒၢလၢအအိၣ်ဒီး pertussis ဒ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤလၢထးအသိးန့ၣ်လီၤ.

 
တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဆူညါ

• Pertussis (Whooping Cough) | Whooping Cough | CDC
• About Whooping Cough | Whooping Cough | CDC
• လၢတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဆူညါဘၣ်ဃးတၢ်ဆူးတၢ်ဆါလၢတၢ်ဒီသဒၢအီၤဒီးကသံၣ်ဒီသဒၢသ့တဖၣ်

PDF အက့ၢ်အဂီၤလၢအအိၣ်ဟဲလၢ NYSDOH, ဆီၣ်လီၤဖဲအံၤတက့ၢ်.

Source: NYSDOH, Revised November 2024
This page updated by TCWH 11/6/2024